بررسی عوامل اثرگذار بر وصول درآمد مالیاتی در سیستم مالیاتی ایران

رهایی از درآمدهای پرنوسان و غیرقابل اطمینان حاصل از فروش نفت خام و تامین مالی بودجه دولت از طریق درآمدهای مالیاتی یکی از اهداف کلیدی نظام مالیاتی کشور می¬باشد. نگاهی گذرا به عملکرد نظام مالیاتی کشور طی سال¬های گذشته نشان می¬دهد با وجود اقدامات مهم صورت گرفته در طول برنامه های اول تا چهارم توسعه اقتصادی؛ اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در جهت اصلاح نظام مالیاتی در ابعاد مختلف نظیر اصلاح قوانین و مقررات مالیات¬ها، اصلاح نرخ¬ها و معافیت¬های مالیاتی و ... هنوز نظام مالیاتی کشور در مقایسه با بسیاری از کشورهای جهان وضعیت نامناسبی دارد. یکی از اساسی¬ترین مشکلات نظام مالیاتی کشور، فقدانِ پیش¬بینی¬های علمی درآمدهای مالیاتی است. گسترده شدن دخالت دولت در عرصه¬های اقتصادی و اجتماعی و درپی آن، گسترش تعهدات دولت در جهت هدف¬هایی چون رشد اقتصادی، ثبات قیمت¬ها، افزایش اشتغال و توزیع عادلانه درآمدها، مخارج دولت را با روند صعودی مواجه نموده است. در این میان در کشورهای توسعه یافته درآمدهای مالیاتی در تأمین مخارج دولت از اهمیت وافری برخوردار هستند اما در کشورهای در حال توسعه به دلیل وجود ساختار تورمی و کارا نبودن سیستم مالیاتی، درآمدهای مالیاتی درصد ناچیزی از تولید¬¬ناخالص¬داخلی این کشورها را تشکیل می¬دهد. در ایران پس از درآمدهای نفتی، عمده درآمد دولت در راه تأمین مالی بودجه، درآمدهای مالیاتی می¬باشد که از آن طریق سه هدف تخصیص منابع اقتصادی، توزیع مجدد درآمدها و تثبیت اقتصادی پی¬گیری می¬شود. با توجه به اهمیت موضوع در این تحقیق سعی شده است تا از طریق رهیافت انباشتگی، به بررسی عوامل اثرگذار(درآمد نفتی، تولید¬ناخالص¬داخلی، نرخ¬ارز) بر سطح وصول درآمد مالیاتی طی دوره 91-1371 پرداخته شود. در این تحقیق از بین جامعه آماری (135 نفر) که شامل مدیران ارشد و مأموران مالیاتی در سازمان امور مالیاتی می¬باشد تعداد 100 نفر به عنوان نمونه آماری طبق جدول کوکران انتخاب می¬شوند. همچنین از دیتاهای موجود مربوط به متغیرهای مستقل و وابسته طی سال¬های 91-1371 در بانک اطلاعاتی بانک مرکزی ج.ا.ا و مرکز آمار ایران استفاده شده است. لذا از روش¬های آماری با استفاده از دو نرم افزار spss و eviews برای تجزیه و تحلیل دیتاها استفاده گردید. نتایج به دست آمده از عوامل اثرگذار (درآمد نفتی، تولید ناخالص داخلی، نرخ ارز) بر وصول درآمد مالیاتی بخوبی نشان داد که بیشترین تأثیر بر وصول درآمدهای مالیاتی توسط میزان تولیدناخالص¬داخلی شکل می¬گیرد. همچنین نرخ ارز و درآمدهای نفتی در رتبه¬های بعدی قرار گرفتند. یافته¬های تحقیق نشان داد، میزان بالای تولیدناخالص¬داخلی و نوسانات نرخ ارز از جمله عوامل موثر قانونی بر میزان وصول درآمد مالیاتی می¬باشند.